محمد حاجی محمدی
فارغ التحصیل هنرمحمد حاجی محمدی
فارغ التحصیل هنرفیلم شناسی مستند دینی ایران(1279 – 1375)
فیلم شناسی مستند دینی ایران(1279 – 1375)
نوشتار حاضر به معرفی الفبائی فیلم های مستند با موضوع دین و موضوعات مشابهی می پردازد که در محدوده جفرافیائی ایران واقع شده اند. مفهوم و محدوده «دین» در این نوشتاور از بحث های نظزی رایج در اینباره، راجع به آن دسته باورهای متداول است که در قالب اصطلاحات تاریخی همچون «اسلام» طبقه بندی می شوند. این فیلم شناسی به هدف آشنا نمودن دانشجویان و علاقه مندان آن دسته از رشته های علمی فراهم آمده است که به نحوی از انحا دلبسته پژوهش هائی با موضوع دین است. نمایه های پایانی نیز به هدف تسهیل بیشتر این امر ارائه گردیده اند. به علت قلت فیلم های مستند با موضوعات دینی در ایران، برخی از فیلم های دینی که آشکارا صبغه ای معماری یا تاریخی داشتند، اما اساسا به موضوعات آنها دینی بودند، نیز در این فیلم شناسی قرار گرفتند.
تمامی فیلم های معرفی شده دراین فیلم شناسی در محدوده جغرافیائی ایران فعلی تهیه شده اند. بنابر این آن دسته از مستندهای دینی که توسط کارگردانان دینی درباره مسائل دینی کشورهای دیگر ساخته شده اند، خارج از محدوده این فیلم شناخت قرار می گیرند.
فیلم های معرفی شده در این فیلم شناسی از ساختار ویژه ای پیروی می کنند. در بخش اول هر رکورد، شماره آن رکورد آمده است. این شماره معرف ترتیب قرارگیری آن فیلم است که در نمایه ها مورد اشاره قرار گرفت هاست. پس از آن عنوان فیلم درمیان گیومه آمده است، بعد از ویرگول سال تولید فیلم درج شده و در مواردی به جای عبارت صریح سال تولید فیلم، عبارت بعد یا قبل از انقلاب آمده است. سپس علامت ویرگول قرار داده شده و پس از نام سازمان یا نهادی که متولی تولید فیلم بوده و آن فیلم محصول آن سازمان بوده درج گردیده و بعد از آن ویرگول آمده است. در صورتی که آن سازمان دارای زیرجزءهائی بوده، آن بخش به صورت کلی به جزئی آمده اند و در میانشان نقطه ویرگول آمده است. پس از آن به نام کارگردان اشاره شده است. در صورتی که کارگردان دارای مسئولیت دیگری در تولید فیلم بوده است، آن مسئولیت پس از عنوان کارگردان درج شده است. آنگاه ویرگول آمده و سپس قطع فیلم به همراه عبارت « م م » به نمایندگی از عبارت میلی متر درج شده، بعد از آن و پس از علامت ویرگول رنگی یا سیاه و سفید بودن فیلم و در پس از ویرگول دیگر مدت زمان فیلم درج بسته است. برای برخی از فیلم ها بجای مدت زمان فیلم، عبارت کوتاه آمده است. زیر این مشخصات و از ابتدای سطر توضیحاتی درباره فیلم آمده که از توضیحات منبع مادر این فیلم شناسی اخذ شده است. در توضیحات این فیلم ها گاه تلخیص صورت گرفت است. درمواردی نیز یادداشت هائی درباره فیلم ها خارج از گیومه افزوده ام.
منبع مادر این فیلم شناسی کتاب «فرهنگ فیلم های مستند سینمای ایران : از آغاز تا سال 1375» است که توسط آقای مسعود مهرابی فراهم آمده است. این کتاب در سال 1375 در تهران توسط دفتر پژوهش های فرهنگی در [7] + 613 صفحه به چاپ رسیده است. این فیلم شناسی از دو بخش مجزای متن و دو نمایه تشکیل شده است.
متن اصلی )
1 - «آستان قدس رضوی»، 1353، واحد فرهنگی هنری اداره کل تولید فیلم و عکس و اسلاید، منوچهر طیاب، 16 م م، رنگی، 29 دقیقه
«اشاره ای دارد به چگونگی ساخته شدن آستان قدس رضوی در طی قرن های مختلف. در این فیلم ضمن بیان تاریخچه ای کوتاه، چگونگی شکل گیری ایوان های شرقی، جنوبی، شمالی مسجد گوهرشاد و .... نشان داده می شود»
2- «ادیان در ایران»، 1350، واحد فرهنگی هنری اداره کل امور سینمائی کشور، منوچهر طیاب، 35 م م، رنگی، 54/24 دقیقه
«بررسی ادیان رسمی ایران و معرفی شعائر آنها. اجرای مراسم مختلف مذهبی در مساجد، تکایا، کلیساها و آتشکده ها و ....»
3 – «اربعین»، 1349، سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران، ناصر تقوائی، 16 م م ، رنگی، 18/21 دقیقه
«کوبیدن پرچم ها، برچا کردن علم ها، طبل دوسره زدن، نوحه خوانی و سینه زنی، مراسم عزاداریی هستند که دوربین ناصر تقوائی با تاکید کم و بیش هر کدام را نشان می دهد. بیش از همه تاکید فیلم بر روی مراسم نوحه خوانی و سینه زنی آهنگین و پرشور عزاداران است...»
نوحه خوان این دسته عزاداران «بخشو» نام دارد. سینه زنی توسط هیئت عزاداران مسجد دشتی انجام می شود و سنج و دمام توسط هیئت عزاداران مسجد بهبهانی نواخته می شود.
4 – «امام زاده ابراهیم»، 1366، سیمای جمهوری اسلامی؛مرکز گیلان، محمد کاظمی موسوی، 16 م م ، رنگی، 25 دقیقه
«معرفی روستای امام زاده ابراهیم، در کوهپایه های طوالش با ویژگی های عمده اش، در زمستان خلوت و در تابستان پذیرای انبوه زوار»
5 – «امام زاده حمزه علی»، 1365، انجمن سینمای جوان چهارمحال بختیاری، حسن جوانبخت، 16 م م ، رنگی، 10 دقیقه
6 – «امام زاده خلیفه»، 1367، محمود اشرف زاده، 16 م م ، رنگی، 30 دقیقه
«مراسم غلت زنی به مناسبت ایام 28 صفر و عاشورا در امام زاده خلیفه»
7 – «امام زاده کوه»، 1365، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ مرکز همدان، جهانگیر محبوب بهروز، 16 م م ، رنگی
«بررسی تاریخی امام زاده کوه (امام زاده محسن) همدان»
8 – «امام زاده های تهران»، دهه 1350، مدرسه عالی تلویزیون و سینما، حسن کاوه نژاد، 16 م م ، رنگی، 31 دقیقه
9 – «ایران»، دهه 1330، اداره اطلاعات سفارت آمریکا، 16 م م ، رنگی، 16 دقیقه
«نمایش ساختمان های تهران، قالی بافی، مکان های مقدس مشهد و قم و کاشی کاری بناهای اصفهان»
10 – «ایمان»، 1351، واحد فرهنگی هنری اداره کل امور سینمای کشور، کارگردان و نویسنده فیلمنامه حسین ترابی، 35 م م ، رنگی، 6/19 دقیقه
«درباره حضرت امام رضا (ع) و آداب و رسوم خاص و معمول آستان قدس رضوی»
11 – «باد جن»، 1348، سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران، کارگردان ونویسنده متن ناصر تقوائی، منوچهر عسگری، 35 م م ، سیاه و سفید، 30/21 دقیقه
«تقوائی در این فیلم به سراغ زندگی در سواحل جنوبی ایران می رود و مردمی سیه چرده را که درگیر مرضی بومی اند نشان میدهد : زار. زار در واقع یک بیماری نیست، مجموعه ای از بیماری هاست. از نوشته های تیتراژ فیلم : «تحمل آدم به خاطر این است که درد باز هم بیشتر بشود. اما هنگامیکه درد آنقدر زیاد بشود که دیگر نتواند بیشتر بشود، سیاهان جنوب زارشان می گیرد.»
12 – «بزم درویشان»، دهه 1340، واحد فرهنگی هنری اداره کل امور سینمائی کشور، سهراب شهید ثالث، 16 م م ، رنگی، 6 دقیقه
13 – «بناهای صفوی»، دهه 1340، واحد فرهنگی هنری اداره کل تولید فیلم و عکس و اسلاید، منوچهر طیاب، 16 م م ، رنگی، 30/37 دقیقه
«به بناهای تاریخی و مذهبی که در زمان صفویه ساخته شده اند می پردازد. مکان هایی چون شیخ صفی در اردبیل، شاهزاده حسین در قزوین، و کلیه بناهای تاریخی اصفهان و مشهد»
14 – «بهشت زهرا: قطعه شهدا»، 1358، وزارت ارشاد ملی؛ اداره کل تولید فیلم و عکس، کارگردان و نویسنده فیلم نامه محمدرضا دلپاک، 16 م م ، رنگی، 10 دقیقه
«عزاداری بر مزار شهدای انقلاب در بهشت زهرا»
15 – «پرستش»، 1349، واحد فرهنگی هنری اداره کل امور سینمائی کشور، کارگردان و نویسنده فیلم نامه خسرو سینائی، 35 م م ، رنگی، 14 دقیقه
«درباره مسجد شاه اصفهان با تاکید بر این که برخوردهای توریستی با مکانی که اعتقادات ملتی به بنای آن انجامیده، کار شایسته ای نیست.»
16 – «پیری سوز چک چکو»، 1355، سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران، کارگردان ونویسنده منوچهر عسگری نسب، 16 م م ، رنگی، 30 دقیقه
«بین شهر اردکان و یزد، در حاشیه کویر و در میان چند کوه، مکانی است به نام «چک چلو». در این مکان چشمه ای است که قطره قطره (چک چک) از آن آب می جوشد. چک چکو زیارتگاه زردشتیان جهان است که هر ساله بین 31 خرداد تا 5 تیرماه در آن جا مراسم «حج پیریِِ سوز» را به جا می آورند. فیلم به این مکان، مراسم و سه روایتی که درباره پیدایش آن وجود دارد می پردازد.»
17 – «پیشینه نقاره کوبی» ، 1364، سیمای جمهوری اسلامی ایران ؛ شبکه دوم، 16 م م ، رنگی، 27 دقیقه
«سنت نقاره کوبی از دیرباز تا زمان حاضر که نواختن آن رنگ مذهبی به خود گرفته است، موضوع اصلی این فیلم است»
18 – «تاریخانه»، 1354، واحد تولید فیلم اداره کل همکاری های سمعی و بصری، محمدرضا اصلانی، 16 م م ، رنگی، 15 دقیقه
«درباره مسجد معروف تاریخانه ی دامغان است؛ سابقه تاریخی، ارزش آن، همراه با آیاتی از قرآن کریم»
19 – «تعزیه»، 1370، رسانه پویا، کارگردان و فیلم بردار جعفر فاطمی، 16 م م ، رنگی، کوتاه
«هر سال از روز اربعین به مدت ده روز تعزیه های بزرگی در روستای قودجان خوانسار برگزار می شود که بسیاری از تعزیه خوانان معروف ایران در آن شرکت دارند و مشتاقان بسیاری را به سوی خود می کشاند. این فیلم، به به تصویر کشیدن این آئین به عناصر شعرو تئاتر و موسیقی در تعزیه می پردازد »
20 – «تنها با خدا (کلیسای جلفا)»، دهه 1350، سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران، علی قشقائی، 16 م م ، سیاه و سفید، 10 دقیقه
21 – «جشن سده»، 1346، تلویزیون ملی ایران، منوچهر عسگری نسب، 16 م م ، سیاه و سفید، 25 دقیقه
22 – «جشن سده»، 1350، سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران، منوچهر عسگری نسب، 16 م م ، رنگی، 23 دقیقه
این فیلم، با موضوع فیلم قبل، اما به صورت رنگی ساخته شده است.
23 - «چاووشی»، 1369، صداو سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ مرکز خلیج فارس، جعفر پناهی، 16 م م ، رنگی، 26 دقیقه
«میناب پنجم محرم سال 1369 همانند سال های گذشته علم پیامبر را بعد از یک سال سکون می شویند و آذین می بندند تا در شهر به گردش درآورند و عزاداری کنند. چاووش می داند که علم دوباره باید سیاهپوش شود. پس با صدای بلند همپای علم می خواند و می گرید و خبر از آینده علم می دهد»
24 – «چمر (از مجموعه «کودکان سرزمین ایران») »، 1375، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ شبکه دوم؛ گروه کودک و نوجوان، کارگردان ونویسنده فیلم نامه بهرام عظیم پور، 16 م م ، رنگی، 30 دقیقه
«چمر در گویش لری به معنای سوگ و ماتم است. این فیلم از سوئی نگاهی است به آئین شگرف و خاص عاشورا در خرم آباد لرستان و از سوی دیگر نمایانگر تلاش صادقانه و بی ریای کودکی است برای پیوستن به انبوه عزاداران»
25 – «چهل چشمه»، 1373، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ مرکز اصفهان، کارگردان و نویسنده فیلم نامه رضا مهیمن،
«مجموعه ای است در پنج قسمت به تخت فولاد اصفهان می پردازد که به روایتی پس از قبرستان وادی السلام نجف اشرف، دارای اهمیت بسیاری است.»
26- «حاج غلامعلی»، 1367، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ شبکه اول؛ گروه اقتصاد، مرتضی شاملی، 16 م م ، رنگی، 33/37 دقیقه
«حاج غلامعلی برای ادای نذر هرساله اش در عزاداری ماه محرم از جبهه به روستایش «موجان» [واقع در خجلستان قم] می آید. در این فرصت مروری بر زندگی او از گذشته تا حال می شود. کار و کسبش حفر قنات، باغ انگورش، خانه اش و .... . ظهر عاشورا مراسم عزاداری اهالی به اوج می رسد و حاج غلامعلی که طاقت از دست داده است، نقش زمین می شود»
27- «خاج شویان»، 1360-1361، سیمای جمهوری اسلامی ایران، کارگردان و نویسنده فیلم نامه زاون قوکاسیان، 16 م م ، رنگی، 60 دقیقه
«فیلمی نیمه مستند از مراسم خاج شویان (جراورهنگ) به روایت کشیش کلیسای مریم جلفای اصفهان است»
28 – «خانه اینشوشیناک»، 1353، سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران؛ تلویزیون آموزشی، کارگردان، نویسنده فیلم نامه و تهیه کننده جمشید سپاهی، 16 م م ، سیاه و سفید، 25 دقیقه
«درباره معبد اینشوشیناک که در زمان اونقاشی گالی (از شاهان ایلام) بنا شد و در زمان آشوربانیپال ویران گشت.»
29 – «خانه خدا»، 1345، استودیو ایران فیلم، کارگردان و تهیه کننده ابوالقاسم رضائی، 35 م م ، رنگی(تکنی کالر)، 95 دقیقه
«مراحل مختلف مراسم حج، از آماده شدن زائران از هر نژاد و کشور و سنین مختلف، تا ورود آنها با کشتی و هواپیما به عربستان سعودی و خانه کعبه و انجام واجبات حج و خانه خداو بازگشت حجاج به کشورهایشان بعد از پایان مراسم»
30 – «خانه خدا»، 1359، کارگردان و تهیه کننده جواد گنجی زاده، 16 م م ، رنگی، 54 دقیقه
«گزارشی از برگزاری مراسم حج در سال 1359»
31 - «خشت خام»، 1367، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ مرکز یزد، کارگردان، محقق و تهیه کننده پدرام اکبری، 16 م م ، رنگی، 13/203 دقیقه
این مجموعه مستند شامل چهار فیلم است. در فیلم دوم با نام «دارالعباده » که در دو بخش 46 و 49 دقیقه ای تهیه شده، به اماکن مذهبی و مدارس علمیه یزد و و در بخش چهارم فیلم با نام «پیر سبز» به مدت 60 دقیقه از جمله به برخی مراسم زردشتیان می پردازد.»
32 – «خون در گل قالی»، 1367، مرکز گسترش سینمای تجربی و نیمه حرفه ای، کارگردان و نویسنده فیلم نامه امیر قاسم راضی، 16 م م ، رنگی، 31 دقیقه
«فیلمی از مراسم قالی شویان مشهد اردهال کاشان که با الهام از طرحی سبملیک بر اساس تعزیه به معرفی این واقعه پرداخته است.»
33 – «دخیل سبز»، 1363، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ مرکز رشت، کارگردان و فیلم بردار عباس باقریان، 16 م م ، رنگی، کوتاه
«نگاهی به زندگی، کار، طبیعت و سنت های مذهبی مردم گیلان»
34- «درخت کنار»، 1368، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ طرح شبکه روستا، کارگردان و نویسنده فیلم نامه رضا سبحانی، 16 م م ، رنگی، 23 دقیقه
«نگاهی به درخت کنار و فوائد متنوع آن که عمدتا در حوالی شوشترمی روید و همچنین نگاهی به باورها و اعتقادات دینی و سنتی مردم خطه جنوب (به ویژه شوشتر) نسبت به این درخت»
35 – «در مدرسه سید قلیچ ایشان (از مجموعه کودکان سرزمین ایران)» ، 1374، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ گروه کودک و نوجوان، کارگردان و تدوین کننده فرشاد فدائیان ، 16 م م ، رنگی
«به زندگی طلبه های دینی نوجوان اهل تسنن در یک مدرسه شبانه روزی می پردازد. این مدرسه بیش از دویست سال قبل توسط «سید قلیچ ایشان» روحانی و بزرگ طائفه گوکلان در منطقه ترکمن صحرا بین کلاله و مراوده تپه بنیان گذاشته شده است.»
36 – «دیدنیهای جام»، 1364، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ گروه فرهنگ و ادب و هنر، کارگردان و نویسنده فیلم نامه نصیب نصیبی، 16 م م ، رنگی، 30 دقیقه
«تربت جام زادگاه و محل زندگی شیخ جام بوده و اکنون نیز اعتبار آن به خاطر تربت پاک است. شیخ جام یکی از عارفان به نام بوده و این فیلم به زندگی و همچنین علاقه مندانش پرداخته است. علاقه مندانی که در قبر یا چاه حفر شده توسط خودشان در جوار او زندگی می کنند»
37 – «دیرهای ارامنه در ایران»، 1355، واحد فرهنگی هنری؛ مرکز تحقیق وتولید فیلم و مواد آموزشی، آرتم اوهانجانیان، 16 م م ، رنگی، 14 دقیقه
«نگاهی گزارشگونه به کلیساهای پرت افتاده و بعضا روبه ویرانی ارامنه در ایران »
38 – «رقص ترکمن (ذکر)» ، 1349، تلویزیون ملی ایران، احمد شاملو، 16 م م ، رنگی، 9/5 دقیقه
«نمایش رقص ذکر از مراسم سنتی ترکمن ها که 6 نفر در آن شرکت دارند و حرکات منظمی را به دور دایره ای انجام می دهند. فیلم بدون گفتار متن است. »
39 – «زیارت»، 1367، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ مرکز گیلان، محمود اشرف زاده، 16 م م ، رنگی، 28 دقیقه
«در مورد بقعه آستانه اشرفیه و مراسم زیارت در آن»
40 – «زیارتگاه بی بی شهربانو»، 1354، مدرسه عالی تلویزیون و سینما، محمد رضا انوار، 16 م م، سیاه و سفید، 32 دقیقه
41 – «سال نو مذهبی (عید فطیر یهودیان)»، 1369، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ واحد مرکزی خبر، کارگدان و نویسنده فیلم نامه منوچهر طبری، 16 م م ، رنگی، 30 دقیقه
«یکی از اعیاد مهم یهودیان عید فطیر (پسح/فصح) یا عید آزادی از قید فقر و فرعونیان است. این فیلم مراسم شب اول عید را در منزل یک خانواده بزرگ یهودی نشان می دهد»
42 – «سبزوار : زمستان 35 » ، 1355، سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران؛ شبکه اول، گروه اجتماعی، کارگردان، نویسنده فیلم نامه و تهیه کننده ابرهیم مختاری، 16 م م ، رنگی، 30 دقیقه
« به سبزوار از جمله مسجد جامع، مدرسه فصیحیه، مقبره ملاهادی سبزواری، مدرسه شریعتمدار، چگونگی برپائی مسجد آدینه می پردازد»
43 – «سرزمین طوس»، 1362، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ شبکه دوم، کارگردان و محقق علیرضا سجادی، 16 م م ، رنگی، 30 دقیقه
«تاریخچه ای از سرزمین طوس و آثار تاریخی باقی مانده در آن ازجمله حرم امام رضا (ع) ... و نگاهی گذرا به حوزه های علمیه استان خراسان»
44 – «سفر اورامان»، 1367، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ مرکز سنندج، کارگردان و تهیه گننده اسماعیل صدقی، 16 م م ، رنگی، کوتاه
«گذری تصویری بر بناهای تاریخی و زیارتگاههای منطقه اورامان در غرب استان کردستان»
45 – «سوگ» بعد ازانقلاب، وزارت ارشاد اسلامی؛ اداره کل تولید فیلم و عکس، حسین حلمی، 35 م م ، رنگی، 27 دقیقه
«آداب و رسوم سوگواری تاسوعا وعاشورا در استان لرستان»
46 – «ظهر حادثه»، 1364، کارگردان، تهیه کننده و نویسنده فیلم نامه صالحیان، 16 م م ، رنگی، 29 دقیقه
«نگاهی به یک مراسم محلی در بروجرد، در ظهر عاشورا»
47 – «عاشورا»، 1359، سیمای جمهوری اسلامی، کارگدان ونویسنده فیلم نامه هوشنگ آزادی آور، 16 م م ، رنگی، 30 دقیقه
«آئین عزاداری عاشورا در روستای دوان ازتوابع شیراز، در این فیلم کوشش بر آن بوده که جنبه نمایشی و هنری سینه زنی ثبت شود»
48- «عاشورا در مهریز»، 1369، سیمای جمهوری اسلامی؛ شبکه دوم؛ گروه فرهنگ و ادب، مجید ماهیچی، 16 م م ، رنگی، 45 دقیقه
«نگاهی گذرا به کار و حرفه، آداب و رسوم و زندگی مردم مهریز در استان یزد و مراسم آئینی ومذهبی آنان در روز عاشورا»
49 – «عید قربان»، 1354، سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران، کارگردان، نویسنده و تدوین کننده هوشنگ آزادی آور، 16 م م ، رنگی، 25 دقیقه
«در گذشته روز عید قربان در کاشان شتری را آرایش می کردند و در شهر می گرداندند. مومنان برای تامین هزینه شتری که قرار بود قربانی شود صدقه می دادند. این مراسم در حال حاضر اجرا نمی شود. فیلم بازسازی روزگاران گذشته است »
50 - «مسجد جامع فهرج»، 1354، واحد فرهنگی هنری اداره کل همکاری های سمعی و بصری، کارگردان و طراحی داستان محمدرضا اصلانی، 16 م م ، رنگی، 15 دقیقه
«درباره ارزش تنها مسجد باقی مانده از قرن اول اسلامی (کهن ترین مسجد ایران) سابقه و ارزش های آن همراه با آیاتی از قرآن کریم »
51 - «قالی شویان»، 1353، سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران، کارگردان و نویسنده فیلم نامه و مدیرتهیه هوشنگ آزادی ور ، 16 م م ، رنگی، 25 دقیقه
«مراسم قالی شویان در مشهد اردهال از توابع کاشان، این مراسم همه ساله در اولین جمعه پائیز در مشهد اردهال برگزار می شود »
52 - «قتیل»، 1369، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ مرکز زنجان، فریدون کرمی، 16 م م ، رنگی، کوتاه
«به بهانه برگزاری مراسم تعزیه در روستای زرند از توابع خدابنده، مو
تمامی فیلم های معرفی شده دراین فیلم شناسی در محدوده جغرافیائی ایران فعلی تهیه شده اند. بنابر این آن دسته از مستندهای دینی که توسط کارگردانان دینی درباره مسائل دینی کشورهای دیگر ساخته شده اند، خارج از محدوده این فیلم شناخت قرار می گیرند.
فیلم های معرفی شده در این فیلم شناسی از ساختار ویژه ای پیروی می کنند. در بخش اول هر رکورد، شماره آن رکورد آمده است. این شماره معرف ترتیب قرارگیری آن فیلم است که در نمایه ها مورد اشاره قرار گرفت هاست. پس از آن عنوان فیلم درمیان گیومه آمده است، بعد از ویرگول سال تولید فیلم درج شده و در مواردی به جای عبارت صریح سال تولید فیلم، عبارت بعد یا قبل از انقلاب آمده است. سپس علامت ویرگول قرار داده شده و پس از نام سازمان یا نهادی که متولی تولید فیلم بوده و آن فیلم محصول آن سازمان بوده درج گردیده و بعد از آن ویرگول آمده است. در صورتی که آن سازمان دارای زیرجزءهائی بوده، آن بخش به صورت کلی به جزئی آمده اند و در میانشان نقطه ویرگول آمده است. پس از آن به نام کارگردان اشاره شده است. در صورتی که کارگردان دارای مسئولیت دیگری در تولید فیلم بوده است، آن مسئولیت پس از عنوان کارگردان درج شده است. آنگاه ویرگول آمده و سپس قطع فیلم به همراه عبارت « م م » به نمایندگی از عبارت میلی متر درج شده، بعد از آن و پس از علامت ویرگول رنگی یا سیاه و سفید بودن فیلم و در پس از ویرگول دیگر مدت زمان فیلم درج بسته است. برای برخی از فیلم ها بجای مدت زمان فیلم، عبارت کوتاه آمده است. زیر این مشخصات و از ابتدای سطر توضیحاتی درباره فیلم آمده که از توضیحات منبع مادر این فیلم شناسی اخذ شده است. در توضیحات این فیلم ها گاه تلخیص صورت گرفت است. درمواردی نیز یادداشت هائی درباره فیلم ها خارج از گیومه افزوده ام.
منبع مادر این فیلم شناسی کتاب «فرهنگ فیلم های مستند سینمای ایران : از آغاز تا سال 1375» است که توسط آقای مسعود مهرابی فراهم آمده است. این کتاب در سال 1375 در تهران توسط دفتر پژوهش های فرهنگی در [7] + 613 صفحه به چاپ رسیده است. این فیلم شناسی از دو بخش مجزای متن و دو نمایه تشکیل شده است.
متن اصلی )
1 - «آستان قدس رضوی»، 1353، واحد فرهنگی هنری اداره کل تولید فیلم و عکس و اسلاید، منوچهر طیاب، 16 م م، رنگی، 29 دقیقه
«اشاره ای دارد به چگونگی ساخته شدن آستان قدس رضوی در طی قرن های مختلف. در این فیلم ضمن بیان تاریخچه ای کوتاه، چگونگی شکل گیری ایوان های شرقی، جنوبی، شمالی مسجد گوهرشاد و .... نشان داده می شود»
2- «ادیان در ایران»، 1350، واحد فرهنگی هنری اداره کل امور سینمائی کشور، منوچهر طیاب، 35 م م، رنگی، 54/24 دقیقه
«بررسی ادیان رسمی ایران و معرفی شعائر آنها. اجرای مراسم مختلف مذهبی در مساجد، تکایا، کلیساها و آتشکده ها و ....»
3 – «اربعین»، 1349، سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران، ناصر تقوائی، 16 م م ، رنگی، 18/21 دقیقه
«کوبیدن پرچم ها، برچا کردن علم ها، طبل دوسره زدن، نوحه خوانی و سینه زنی، مراسم عزاداریی هستند که دوربین ناصر تقوائی با تاکید کم و بیش هر کدام را نشان می دهد. بیش از همه تاکید فیلم بر روی مراسم نوحه خوانی و سینه زنی آهنگین و پرشور عزاداران است...»
نوحه خوان این دسته عزاداران «بخشو» نام دارد. سینه زنی توسط هیئت عزاداران مسجد دشتی انجام می شود و سنج و دمام توسط هیئت عزاداران مسجد بهبهانی نواخته می شود.
4 – «امام زاده ابراهیم»، 1366، سیمای جمهوری اسلامی؛مرکز گیلان، محمد کاظمی موسوی، 16 م م ، رنگی، 25 دقیقه
«معرفی روستای امام زاده ابراهیم، در کوهپایه های طوالش با ویژگی های عمده اش، در زمستان خلوت و در تابستان پذیرای انبوه زوار»
5 – «امام زاده حمزه علی»، 1365، انجمن سینمای جوان چهارمحال بختیاری، حسن جوانبخت، 16 م م ، رنگی، 10 دقیقه
6 – «امام زاده خلیفه»، 1367، محمود اشرف زاده، 16 م م ، رنگی، 30 دقیقه
«مراسم غلت زنی به مناسبت ایام 28 صفر و عاشورا در امام زاده خلیفه»
7 – «امام زاده کوه»، 1365، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ مرکز همدان، جهانگیر محبوب بهروز، 16 م م ، رنگی
«بررسی تاریخی امام زاده کوه (امام زاده محسن) همدان»
8 – «امام زاده های تهران»، دهه 1350، مدرسه عالی تلویزیون و سینما، حسن کاوه نژاد، 16 م م ، رنگی، 31 دقیقه
9 – «ایران»، دهه 1330، اداره اطلاعات سفارت آمریکا، 16 م م ، رنگی، 16 دقیقه
«نمایش ساختمان های تهران، قالی بافی، مکان های مقدس مشهد و قم و کاشی کاری بناهای اصفهان»
10 – «ایمان»، 1351، واحد فرهنگی هنری اداره کل امور سینمای کشور، کارگردان و نویسنده فیلمنامه حسین ترابی، 35 م م ، رنگی، 6/19 دقیقه
«درباره حضرت امام رضا (ع) و آداب و رسوم خاص و معمول آستان قدس رضوی»
11 – «باد جن»، 1348، سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران، کارگردان ونویسنده متن ناصر تقوائی، منوچهر عسگری، 35 م م ، سیاه و سفید، 30/21 دقیقه
«تقوائی در این فیلم به سراغ زندگی در سواحل جنوبی ایران می رود و مردمی سیه چرده را که درگیر مرضی بومی اند نشان میدهد : زار. زار در واقع یک بیماری نیست، مجموعه ای از بیماری هاست. از نوشته های تیتراژ فیلم : «تحمل آدم به خاطر این است که درد باز هم بیشتر بشود. اما هنگامیکه درد آنقدر زیاد بشود که دیگر نتواند بیشتر بشود، سیاهان جنوب زارشان می گیرد.»
12 – «بزم درویشان»، دهه 1340، واحد فرهنگی هنری اداره کل امور سینمائی کشور، سهراب شهید ثالث، 16 م م ، رنگی، 6 دقیقه
13 – «بناهای صفوی»، دهه 1340، واحد فرهنگی هنری اداره کل تولید فیلم و عکس و اسلاید، منوچهر طیاب، 16 م م ، رنگی، 30/37 دقیقه
«به بناهای تاریخی و مذهبی که در زمان صفویه ساخته شده اند می پردازد. مکان هایی چون شیخ صفی در اردبیل، شاهزاده حسین در قزوین، و کلیه بناهای تاریخی اصفهان و مشهد»
14 – «بهشت زهرا: قطعه شهدا»، 1358، وزارت ارشاد ملی؛ اداره کل تولید فیلم و عکس، کارگردان و نویسنده فیلم نامه محمدرضا دلپاک، 16 م م ، رنگی، 10 دقیقه
«عزاداری بر مزار شهدای انقلاب در بهشت زهرا»
15 – «پرستش»، 1349، واحد فرهنگی هنری اداره کل امور سینمائی کشور، کارگردان و نویسنده فیلم نامه خسرو سینائی، 35 م م ، رنگی، 14 دقیقه
«درباره مسجد شاه اصفهان با تاکید بر این که برخوردهای توریستی با مکانی که اعتقادات ملتی به بنای آن انجامیده، کار شایسته ای نیست.»
16 – «پیری سوز چک چکو»، 1355، سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران، کارگردان ونویسنده منوچهر عسگری نسب، 16 م م ، رنگی، 30 دقیقه
«بین شهر اردکان و یزد، در حاشیه کویر و در میان چند کوه، مکانی است به نام «چک چلو». در این مکان چشمه ای است که قطره قطره (چک چک) از آن آب می جوشد. چک چکو زیارتگاه زردشتیان جهان است که هر ساله بین 31 خرداد تا 5 تیرماه در آن جا مراسم «حج پیریِِ سوز» را به جا می آورند. فیلم به این مکان، مراسم و سه روایتی که درباره پیدایش آن وجود دارد می پردازد.»
17 – «پیشینه نقاره کوبی» ، 1364، سیمای جمهوری اسلامی ایران ؛ شبکه دوم، 16 م م ، رنگی، 27 دقیقه
«سنت نقاره کوبی از دیرباز تا زمان حاضر که نواختن آن رنگ مذهبی به خود گرفته است، موضوع اصلی این فیلم است»
18 – «تاریخانه»، 1354، واحد تولید فیلم اداره کل همکاری های سمعی و بصری، محمدرضا اصلانی، 16 م م ، رنگی، 15 دقیقه
«درباره مسجد معروف تاریخانه ی دامغان است؛ سابقه تاریخی، ارزش آن، همراه با آیاتی از قرآن کریم»
19 – «تعزیه»، 1370، رسانه پویا، کارگردان و فیلم بردار جعفر فاطمی، 16 م م ، رنگی، کوتاه
«هر سال از روز اربعین به مدت ده روز تعزیه های بزرگی در روستای قودجان خوانسار برگزار می شود که بسیاری از تعزیه خوانان معروف ایران در آن شرکت دارند و مشتاقان بسیاری را به سوی خود می کشاند. این فیلم، به به تصویر کشیدن این آئین به عناصر شعرو تئاتر و موسیقی در تعزیه می پردازد »
20 – «تنها با خدا (کلیسای جلفا)»، دهه 1350، سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران، علی قشقائی، 16 م م ، سیاه و سفید، 10 دقیقه
21 – «جشن سده»، 1346، تلویزیون ملی ایران، منوچهر عسگری نسب، 16 م م ، سیاه و سفید، 25 دقیقه
22 – «جشن سده»، 1350، سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران، منوچهر عسگری نسب، 16 م م ، رنگی، 23 دقیقه
این فیلم، با موضوع فیلم قبل، اما به صورت رنگی ساخته شده است.
23 - «چاووشی»، 1369، صداو سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ مرکز خلیج فارس، جعفر پناهی، 16 م م ، رنگی، 26 دقیقه
«میناب پنجم محرم سال 1369 همانند سال های گذشته علم پیامبر را بعد از یک سال سکون می شویند و آذین می بندند تا در شهر به گردش درآورند و عزاداری کنند. چاووش می داند که علم دوباره باید سیاهپوش شود. پس با صدای بلند همپای علم می خواند و می گرید و خبر از آینده علم می دهد»
24 – «چمر (از مجموعه «کودکان سرزمین ایران») »، 1375، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ شبکه دوم؛ گروه کودک و نوجوان، کارگردان ونویسنده فیلم نامه بهرام عظیم پور، 16 م م ، رنگی، 30 دقیقه
«چمر در گویش لری به معنای سوگ و ماتم است. این فیلم از سوئی نگاهی است به آئین شگرف و خاص عاشورا در خرم آباد لرستان و از سوی دیگر نمایانگر تلاش صادقانه و بی ریای کودکی است برای پیوستن به انبوه عزاداران»
25 – «چهل چشمه»، 1373، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ مرکز اصفهان، کارگردان و نویسنده فیلم نامه رضا مهیمن،
«مجموعه ای است در پنج قسمت به تخت فولاد اصفهان می پردازد که به روایتی پس از قبرستان وادی السلام نجف اشرف، دارای اهمیت بسیاری است.»
26- «حاج غلامعلی»، 1367، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ شبکه اول؛ گروه اقتصاد، مرتضی شاملی، 16 م م ، رنگی، 33/37 دقیقه
«حاج غلامعلی برای ادای نذر هرساله اش در عزاداری ماه محرم از جبهه به روستایش «موجان» [واقع در خجلستان قم] می آید. در این فرصت مروری بر زندگی او از گذشته تا حال می شود. کار و کسبش حفر قنات، باغ انگورش، خانه اش و .... . ظهر عاشورا مراسم عزاداری اهالی به اوج می رسد و حاج غلامعلی که طاقت از دست داده است، نقش زمین می شود»
27- «خاج شویان»، 1360-1361، سیمای جمهوری اسلامی ایران، کارگردان و نویسنده فیلم نامه زاون قوکاسیان، 16 م م ، رنگی، 60 دقیقه
«فیلمی نیمه مستند از مراسم خاج شویان (جراورهنگ) به روایت کشیش کلیسای مریم جلفای اصفهان است»
28 – «خانه اینشوشیناک»، 1353، سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران؛ تلویزیون آموزشی، کارگردان، نویسنده فیلم نامه و تهیه کننده جمشید سپاهی، 16 م م ، سیاه و سفید، 25 دقیقه
«درباره معبد اینشوشیناک که در زمان اونقاشی گالی (از شاهان ایلام) بنا شد و در زمان آشوربانیپال ویران گشت.»
29 – «خانه خدا»، 1345، استودیو ایران فیلم، کارگردان و تهیه کننده ابوالقاسم رضائی، 35 م م ، رنگی(تکنی کالر)، 95 دقیقه
«مراحل مختلف مراسم حج، از آماده شدن زائران از هر نژاد و کشور و سنین مختلف، تا ورود آنها با کشتی و هواپیما به عربستان سعودی و خانه کعبه و انجام واجبات حج و خانه خداو بازگشت حجاج به کشورهایشان بعد از پایان مراسم»
30 – «خانه خدا»، 1359، کارگردان و تهیه کننده جواد گنجی زاده، 16 م م ، رنگی، 54 دقیقه
«گزارشی از برگزاری مراسم حج در سال 1359»
31 - «خشت خام»، 1367، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ مرکز یزد، کارگردان، محقق و تهیه کننده پدرام اکبری، 16 م م ، رنگی، 13/203 دقیقه
این مجموعه مستند شامل چهار فیلم است. در فیلم دوم با نام «دارالعباده » که در دو بخش 46 و 49 دقیقه ای تهیه شده، به اماکن مذهبی و مدارس علمیه یزد و و در بخش چهارم فیلم با نام «پیر سبز» به مدت 60 دقیقه از جمله به برخی مراسم زردشتیان می پردازد.»
32 – «خون در گل قالی»، 1367، مرکز گسترش سینمای تجربی و نیمه حرفه ای، کارگردان و نویسنده فیلم نامه امیر قاسم راضی، 16 م م ، رنگی، 31 دقیقه
«فیلمی از مراسم قالی شویان مشهد اردهال کاشان که با الهام از طرحی سبملیک بر اساس تعزیه به معرفی این واقعه پرداخته است.»
33 – «دخیل سبز»، 1363، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ مرکز رشت، کارگردان و فیلم بردار عباس باقریان، 16 م م ، رنگی، کوتاه
«نگاهی به زندگی، کار، طبیعت و سنت های مذهبی مردم گیلان»
34- «درخت کنار»، 1368، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ طرح شبکه روستا، کارگردان و نویسنده فیلم نامه رضا سبحانی، 16 م م ، رنگی، 23 دقیقه
«نگاهی به درخت کنار و فوائد متنوع آن که عمدتا در حوالی شوشترمی روید و همچنین نگاهی به باورها و اعتقادات دینی و سنتی مردم خطه جنوب (به ویژه شوشتر) نسبت به این درخت»
35 – «در مدرسه سید قلیچ ایشان (از مجموعه کودکان سرزمین ایران)» ، 1374، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ گروه کودک و نوجوان، کارگردان و تدوین کننده فرشاد فدائیان ، 16 م م ، رنگی
«به زندگی طلبه های دینی نوجوان اهل تسنن در یک مدرسه شبانه روزی می پردازد. این مدرسه بیش از دویست سال قبل توسط «سید قلیچ ایشان» روحانی و بزرگ طائفه گوکلان در منطقه ترکمن صحرا بین کلاله و مراوده تپه بنیان گذاشته شده است.»
36 – «دیدنیهای جام»، 1364، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ گروه فرهنگ و ادب و هنر، کارگردان و نویسنده فیلم نامه نصیب نصیبی، 16 م م ، رنگی، 30 دقیقه
«تربت جام زادگاه و محل زندگی شیخ جام بوده و اکنون نیز اعتبار آن به خاطر تربت پاک است. شیخ جام یکی از عارفان به نام بوده و این فیلم به زندگی و همچنین علاقه مندانش پرداخته است. علاقه مندانی که در قبر یا چاه حفر شده توسط خودشان در جوار او زندگی می کنند»
37 – «دیرهای ارامنه در ایران»، 1355، واحد فرهنگی هنری؛ مرکز تحقیق وتولید فیلم و مواد آموزشی، آرتم اوهانجانیان، 16 م م ، رنگی، 14 دقیقه
«نگاهی گزارشگونه به کلیساهای پرت افتاده و بعضا روبه ویرانی ارامنه در ایران »
38 – «رقص ترکمن (ذکر)» ، 1349، تلویزیون ملی ایران، احمد شاملو، 16 م م ، رنگی، 9/5 دقیقه
«نمایش رقص ذکر از مراسم سنتی ترکمن ها که 6 نفر در آن شرکت دارند و حرکات منظمی را به دور دایره ای انجام می دهند. فیلم بدون گفتار متن است. »
39 – «زیارت»، 1367، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ مرکز گیلان، محمود اشرف زاده، 16 م م ، رنگی، 28 دقیقه
«در مورد بقعه آستانه اشرفیه و مراسم زیارت در آن»
40 – «زیارتگاه بی بی شهربانو»، 1354، مدرسه عالی تلویزیون و سینما، محمد رضا انوار، 16 م م، سیاه و سفید، 32 دقیقه
41 – «سال نو مذهبی (عید فطیر یهودیان)»، 1369، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ واحد مرکزی خبر، کارگدان و نویسنده فیلم نامه منوچهر طبری، 16 م م ، رنگی، 30 دقیقه
«یکی از اعیاد مهم یهودیان عید فطیر (پسح/فصح) یا عید آزادی از قید فقر و فرعونیان است. این فیلم مراسم شب اول عید را در منزل یک خانواده بزرگ یهودی نشان می دهد»
42 – «سبزوار : زمستان 35 » ، 1355، سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران؛ شبکه اول، گروه اجتماعی، کارگردان، نویسنده فیلم نامه و تهیه کننده ابرهیم مختاری، 16 م م ، رنگی، 30 دقیقه
« به سبزوار از جمله مسجد جامع، مدرسه فصیحیه، مقبره ملاهادی سبزواری، مدرسه شریعتمدار، چگونگی برپائی مسجد آدینه می پردازد»
43 – «سرزمین طوس»، 1362، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ شبکه دوم، کارگردان و محقق علیرضا سجادی، 16 م م ، رنگی، 30 دقیقه
«تاریخچه ای از سرزمین طوس و آثار تاریخی باقی مانده در آن ازجمله حرم امام رضا (ع) ... و نگاهی گذرا به حوزه های علمیه استان خراسان»
44 – «سفر اورامان»، 1367، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ مرکز سنندج، کارگردان و تهیه گننده اسماعیل صدقی، 16 م م ، رنگی، کوتاه
«گذری تصویری بر بناهای تاریخی و زیارتگاههای منطقه اورامان در غرب استان کردستان»
45 – «سوگ» بعد ازانقلاب، وزارت ارشاد اسلامی؛ اداره کل تولید فیلم و عکس، حسین حلمی، 35 م م ، رنگی، 27 دقیقه
«آداب و رسوم سوگواری تاسوعا وعاشورا در استان لرستان»
46 – «ظهر حادثه»، 1364، کارگردان، تهیه کننده و نویسنده فیلم نامه صالحیان، 16 م م ، رنگی، 29 دقیقه
«نگاهی به یک مراسم محلی در بروجرد، در ظهر عاشورا»
47 – «عاشورا»، 1359، سیمای جمهوری اسلامی، کارگدان ونویسنده فیلم نامه هوشنگ آزادی آور، 16 م م ، رنگی، 30 دقیقه
«آئین عزاداری عاشورا در روستای دوان ازتوابع شیراز، در این فیلم کوشش بر آن بوده که جنبه نمایشی و هنری سینه زنی ثبت شود»
48- «عاشورا در مهریز»، 1369، سیمای جمهوری اسلامی؛ شبکه دوم؛ گروه فرهنگ و ادب، مجید ماهیچی، 16 م م ، رنگی، 45 دقیقه
«نگاهی گذرا به کار و حرفه، آداب و رسوم و زندگی مردم مهریز در استان یزد و مراسم آئینی ومذهبی آنان در روز عاشورا»
49 – «عید قربان»، 1354، سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران، کارگردان، نویسنده و تدوین کننده هوشنگ آزادی آور، 16 م م ، رنگی، 25 دقیقه
«در گذشته روز عید قربان در کاشان شتری را آرایش می کردند و در شهر می گرداندند. مومنان برای تامین هزینه شتری که قرار بود قربانی شود صدقه می دادند. این مراسم در حال حاضر اجرا نمی شود. فیلم بازسازی روزگاران گذشته است »
50 - «مسجد جامع فهرج»، 1354، واحد فرهنگی هنری اداره کل همکاری های سمعی و بصری، کارگردان و طراحی داستان محمدرضا اصلانی، 16 م م ، رنگی، 15 دقیقه
«درباره ارزش تنها مسجد باقی مانده از قرن اول اسلامی (کهن ترین مسجد ایران) سابقه و ارزش های آن همراه با آیاتی از قرآن کریم »
51 - «قالی شویان»، 1353، سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران، کارگردان و نویسنده فیلم نامه و مدیرتهیه هوشنگ آزادی ور ، 16 م م ، رنگی، 25 دقیقه
«مراسم قالی شویان در مشهد اردهال از توابع کاشان، این مراسم همه ساله در اولین جمعه پائیز در مشهد اردهال برگزار می شود »
52 - «قتیل»، 1369، سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ مرکز زنجان، فریدون کرمی، 16 م م ، رنگی، کوتاه
«به بهانه برگزاری مراسم تعزیه در روستای زرند از توابع خدابنده، مو
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد